Open source en onderwijs: conclusies

Gisteren schreef ik over het actieplan Nederland Open in Verbinding (NOiV) en onderwijs. Vandaag zal ik enkele conclusies, een reflectie en tips voor vervolgstappen met u delen.

[print_link]
NOiV logoGisteren schreef ik over het actieplan Nederland Open in Verbinding (NOiV) en in hoeverre onderwijsinstellingen daar iets mee zouden moeten of zich aan moeten houden, naar aanleiding van een vraag via Twitter. Ik citeerde de belangrijkste feiten uit het actieplan. Vandaag zal ik enkele conclusies, een reflectie en tips voor vervolgstappen met u delen.
Gisteren kreeg ik ook een tekst via Jan Cees Rutgers (werkzaam bij het Vechtdal College) toegespeeld, namelijk een brief die TwynstraGudde naar scholen heeft gestuurd over het actieplan.

Conclusies

Mijn conclusies bij de vraag “kan iemand mij vertellen wat de status van NOiV voor het onderwijs is?” zullen niet zo verbazingwekkend zijn.Volgens mij zijn dit de conclusies, rechtstreeks afgeleid uit de tekst van het actieplan:

  1. Onderwijsinstellingen zullen per januari 2010 een implementatiestrategie moeten hebben voor de inkoop, de aanbesteding en het gebruik van open source software.

  2. Onderwijsinstellingen zouden eigenlijk sinds januari 2009 moeten kunnen uitleggen waarom ze al of niet open standaarden toepassen (”comply-or-explain and commit”).

  3. Onderwijsinstellingen zouden eigenlijk sinds januari 2009 ondersteuning moeten bieden voor de open standaard ODF.

  4. Er zijn geen harde sancties (voor zover ik weet) voor het niet voldoen aan de hiervoor genoemde actielijnen.

Duidelijk toch? Ja en nee. Er zijn geen sancties, het is geen ‘heilig moeten’ (zoals ook in de brief van TwijnstraGudde is beschreven). En er blijven ook nog wel terechte vragen, zoals “wat is een implementatiestrategie?” Hier komt het programmabureau NOiV ons tegemoet met aanvullende informatie. En over het ”comply-or-explain and commit” principe heeft het NOiV een handzaam boekje uitgegeven. De belangrijkste conclusies wat mij betreft, met enige interpretatie mijnerzijds:

  1. Het onderwijs is (waarschijnlijk) nog niet goed op de hoogte van het actieplan NOiV en de thematiek van open standaarden en open source.

  2. Het onderwijs heeft ook nog weinig inzicht in wat er verwacht wordt vanuit het actieplan NOiV.

In het actieplan staan de verwachte voordelen en pluspunten stuk voor stuk opgesomd, zoals interoperabiliteit, leveranciersonafhankelijkheid, transparantie, controleerbaarheid en duurzaamheid van informatie. Deze voordelen zijn niet alleen van toepassing of geldig bij de Rijksoverheid of de gemeenten (waar NOiV zich tot op heden voornamelijk op richtte), maar ook zeker bij onderwijsinstellingen.

Reflectie

Het actieplan Nederland Open in Verbinding is waarschijnlijk nog niet op veel bestuurlijke agenda’s in het onderwijs aan de orde geweest, tot nu toe. Dat zou wel moeten. Inmiddels zijn open standaarden en open source serieuze ontwikkelingen in onze maatschappij. Deze kunnen niet meer afgedaan worden als zaken die alleen de IT afdeling aangaan. Om een concreet voorbeeld te noemen: de licentiekosten voor bijvoorbeeld Electronische Leeromgevingen worden elk jaar met vele procenten verhoogd, zonder dat er meer wordt geleverd. Accepteren we dat dan klakkeloos?
Aan het NOiV zal het niet liggen. Tot op heden richtte het NOiV zich vooral op gemeenten en de rijksoverheid. Maar het onderwijs en de zorg zijn de speerpunten voor 2009. NOiV organiseerde afgelopen juli reeds een eerste bijeenkomst voor het onderwijs. Zie mijn eerdere bericht hierover, en het officiële verslag. En op 6 oktober aanstaande is een plugfest voor het onderwijs, waarin open standaarden voor digitaal lesmateriaal onder de loep zal worden genomen.
Overigens moeten we niet willen dat het NOiV het werk helemaal alleen doet. Dat is ook niet zo. Zo is er het plan voor Vrije Technologie Onderwijs (VTO) voor het MBO en HBO in Nederland, waar ik intensief bij betrokken ben namens het Free Knowledge Institute (en verder ECABO, ROC Mondriaan, Open Universiteit en Stichting Praktijkleren). VTO wil, onder andere, de kennis en kunde op het gebied van open source en open standaarden van IT managers, docenten en bestuurders in het beroepsonderwijs naar een hoger plan brengen. We doen dit onder de noemer Deskundigheidsbevordering, dat één van vier pijlers van ons voorstel is. Ons plan zal zeer binnenkort door ons worden gepresenteerd en toegelicht bij het ministerie van OCW en ook bij het programmabureau NOiV. Er is een Nederlandstalige samenvatting van VTO beschikbaar (er is ook een actuele stand van zaken in het Engels, voor de liefhebbers).
En inmiddels timmert men ook vanuit het ministerie van OCW behoorlijk aan de weg, getuige het Wikiwijs initiatief (programmaplan, website) dat recent door minister Plasterk aan de Tweede Kamer is aangeboden. Ook hier wordt nadrukkelijk ervan uitgegaan dat de te gebruiken software voorzien moet zijn van een open source licentie en dat de ontwikkelen leermaterialen vrijelijk (her)gebruikt mogen worden door toepassing van een Creative Commons licentie (zie dit artikel). Dit zijn allemaal stappen in de goede richting. Maar één of twee zwaluwen maken nog geen zomer.

Vervolgstappen

Naast de hiervoor genoemde initiatieven, lijkt het mij verstandig dat (koepel)organisaties, zoals bijvoorbeeld Kennisnet, SURFfoundation, MBO Raad, VO Raad, HBO Raad of Consortium voor Innovatie concreet gaan werken aan de actielijnen uit het actieplan NOiV.
Waar we ook nog aan moeten werken is een positieve grondhouding. Dus niet van “het is niet verplicht, en er zijn geen sancties, dus we doen niets”. Die insteek is behoorlijk nutteloos en vreet ook nog veel energie. Ga juist uit van de insteek “ik zie kansen, ik zie mogelijkheden, ik ga voor meer interoperabiliteit en voor duurzaamheid van onze informatie”.
Individuele onderwijsinstellingen hoeven natuurlijk ook niet af te wachten. Ik kan me goed voorstellen dat onderwijsinstellingen de volgende stappen kunnen en willen zetten:

  1. Stel uzelf op de hoogte van open standaaarden en specificaties via bijvoorbeeld IMS GLC. Of lees het rapport van mijn (ex-)collega Eelco Laagland voor de Universiteit Twente. Informeer uzelf via EduStandaard.

  2. Inventariseer welke open standaarden nu in gebruik zijn en welke voordelen daarmee behaald worden. Enkele relevante voorbeelden van standaarden voor een Elektronische Leeromgeving: IMS Content Packaging, IMS QTI, IMS Enterprise, IMS Learning Design of IEEE Standard for Learning Object Metadata (LOM).

  3. Bepaal wat u wilt met digitaal leermateriaal. Uw ambities op dit gebied hebben een nauwe relatie met de noodzaak voor het gebruik van open standaaarden voor digitaal leermateriaal. Er is bijvoorbeeld een uitgebreide website van Kennisnet over dit thema.

  4. Onderzoek of en op welke manier u ODF zou willen gaan ondersteunen. Gaat u werken met OpenOffice.org, of met een plugin in MS Office? Kunnen studenten hun werkstukken (in de toekomst?) inleveren in het ODF bestandsformaat? Een overstap naar OpenOffice.org vanaf MS Office 2003 heeft net zoveel voeten in de aarde als een overstap naar Office 2007. Dus nu is het moment om eens serieus naar OpenOffice.org te kijken. En OpenOffice.org ondersteunt niet alleen ODF, maar bijvoorbeeld ook PDF.

  5. Onderzoek van welke open standaarden u profijt zou willen hebben, nu en in de nabije toekomst. Inventariseer of deze standaarden door uw huidige software worden ondersteund.

  6. Inventariseer hoeveel verschillende software-producten er in gebruik zijn op uw instelling. Probeer dit aantal te verminderen, waar bijvoorbeeld dubbelingen in functies voorkomen.

  7. Onderzoek welke (huidige) software-producten ondersteuning bieden voor bepaalde open standaarden en specificaties. Stel vragen aan uw leverancier hierover en vraag door.

Dit lijstje van mogelijke stappen die u als onderwijsinstelling kunt zetten, is niet compleet. Dit soort processen blijft in zekere zin maatwerk. Echter als u een goed beeld heeft bij deze zeven vragen, is het ook nog maar weinig moeite om een implementatiestrategie te produceren. Voldoet u meteen aan alles wat het NOiV van u verwacht!

Laat ik afsluiten door te melden dat ik u graag van dienst ben op het terrein van open source en standaarden. Zie bij Contact hoe u mij kunt bereiken. Of laat een reactie achter bij dit bericht. En oh ja, nog een laatste tip: ga niet alleen aan de slag, maar werk samen en deel kennis met onderwijsinstellingen in de regio.

One comment

  1. […] ik de laatste tijd de berichtgeving, zoals  hier en hier over open source en het onderwijs lees, word ik daar niet heel vrolijk van. Het lijkt wel […]

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.